Βάλα, Λορέντσο

(Lorenzo Valla, Ρώμη 1407 – 1457). Ιταλός ουμανιστής. Από το 1429 έως το 1431 δίδαξε ρητορική στην Παβία. Το 1437 εγκαταστάθηκε στη Νάπολη ως γραμματέας του βασιλιά Αλφόνσου της Αραγονίας και το 1448 επέστρεψε οριστικά στη Ρώμη. Ο Β. είναι ο επιφανέστερος εκπρόσωπος του φιλολογικού και κριτικού ουμανισμού και ο φιλοσοφικός διάλογός του Περί ηδονής (De voluptate, 1431) είναι από τα σημαντικότερα κείμενα της φιλοσοφίας της Αναγέννησης. Η φύση, υποστηρίζεται στον διάλογο αυτό, στην καθαρή της ουσία είναι καλή, αλλά στην υπηρεσία του Θεού είναι όπως αυτός: απαθής, αδιάφορη στις επικλήσεις των ανθρώπων. Η πρόθεση ωστόσο του συγγραφέα είναι κυρίως η αντίθεση σε κάθε μορφή ασκητισμού, στωικού ή χριστιανικού, η οποία καταλήγει σε έναν ύμνο της χαράς και της ζωής. Σκοπός άμεσος και σκοπός έσχατος του ανθρώπου είναι η απόλαυση. Ακόμα και η χριστιανική ζωή νοείται ως θυσία του σήμερα για την ουράνια απόλαυση στην αιωνιότητα. Η ουράνια χαρά δημιουργείται μέσα στη γαλήνια χαρά της Γης. Στα πρώτα χρόνια της παραμονής του στη Νάπολη ο Β. έγραψε τον διάλογο Περί ελευθερίας της βούλησης (De libero arbitrio, 1439) και Διαλεκτικής βιβλία τρία (1439, αλλά εκδόθηκε το 1499). Στον διάλογο ο Β., επιμένοντας στη σαφή αντίθεση μεταξύ πίστης και ορθού λόγου, στρέφεται κατά της σχολαστικής φιλοσοφίας και της αριστοτελικής λογικής, που είναι ανίκανη να προσαρμοστεί στη συγκεκριμένη, στην ιστορική πραγματικότητα. Πρέπει να επιστρέψουμε, υποστηρίζει, στα αρχαία κείμενα (τους ρωμαϊκούς νόμους, την Αγία Γραφή) για να κατανοήσουμε το αρχικό περιεχόμενο, πέρα από τις παραμορφώσεις που επέβαλαν στα κείμενα οι ερμηνευτές. Οι γλαφυρότητες της λατινικής γλώσσας (Elegantiae linguae latinae, 1435-44· εκδόθηκαν το 1471), είναι η πρώτη πραγματεία λατινικής γραμματικής και ύφους και αποβλέπει να ελευθερώσει τη λατινική γλώσσα από τις μεσαιωνικές διαστρεβλώσεις, χρησιμοποιώντας παραδείγματα από τους κλασικούς, ιδιαίτερα από τον Κικέρωνα και τον Κουιντιλιανό. Το 1440 έγραψε την περίφημη πραγματεία Περί της εσφαλμένης απόδοσης του θεσπίσματος του Κωνσταντίνου (De falso credita et ementita Constantinidonatione declaratio), στην οποία αποδεικνύει με φιλολογικά και ιστορικά στοιχεία ότι δεν είναι αυθεντικό το Κωνσταντίνου θέσπισμα, το έγγραφο που αναφέρεται στη δωρεά εδαφών από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο στην Εκκλησία, στο οποίο στηριζόταν και το δικαίωμα των παπών να κατέχουν κοσμική εξουσία. Η συμβολή του Β. στην κριτική θεώρηση των αρχαίων κειμένων είναι σημαντικότατη, όπως αποδεικνύουν οι διορθώσεις του σε πολλά σημεία του κειμένου του Τίτου Δίβιου και του λατινικού κειμένου της Καινής Διαθήκης, που παρουσιάζουν μια νέα μέθοδο κριτικής και ιστορικής προσέγγισης του αρχαίου κόσμου. Σελίδα από αρχέτυπο της πραγματείας «Οι γλαφυρότητες της λατινικής γλώσσας» του Ιταλού ουμανιστή Λορέντσο Βάλα (Καζανατιανή Βιβλιοθήκη, Ρώμη).